De grote woningbouwopgave is voorbij. Dat treft ook dorps-uitbreidingen. Nieuwe dorpsranden zijn vaak nog niet af; de laatste uitbreidingswijken liggen met de achterkanten naar het landschap. Wegen wachten om doorgetrokken te worden in een nieuwe wijk. De gronden zijn bestemd voor woningbouw, de woningaantallen zijn reeds opgenomen in de contingenten. Tegelijkertijd is er lokaal vaak nog vraag naar kleinere aantallen woningen, bijvoorbeeld voor specifieke doelgroepen, zelfbouw, CPO of bijzondere woonmilieus. Kan deze kleinschalige woning-behoefte gebruikt worden voor een ruimtelijke kwaliteits-verbetering van de dorpsrand? Hoe kan daarmee een streekeigen en zorgvuldige overgang van dorp naar landschap bewerkstelligd worden?

Deze generieke opgave onderzocht Buro Lubbers voor de Provincie Gelderland. Als casus is Rijnwaarden gebruikt, een gemeente met vijf kernen in het oosten van Nederland, waar de Rijn het land binnenkomt. De grote landschappelijke diversiteit in dit plangebied maakt het een goed onderzoeksgebied. Het onderzoek richt zich op de beleving van de dorpsranden vanaf wegen, fiets- en wandelroutes. De analyse laat zien dat er verschillende typen dorpsranden bestaan elk met een eigen kwaliteit. De wisselende kwaliteit ligt deels aan historisch gegroeide landschappelijk structuren, deels aan gemeentelijk beleid en het ontbreken van een overkoepelende visie.

Het onderzoek heeft geresulteerd in een reeks instrumenten voor het ontwerpen van dorpsranden in het algemeen en Rijnwaarden in het bijzonder. De instrumenten variëren van kleinschalige woningbouw tot reparatie- en transformatiestrategieën en landschappelijke aanpassingen van bijvoorbeeld beplanting. De instrumenten zijn toegepast op de kern Pannerden. Door op uitgekiende plekken nieuw programma te creëren en het landschap binnen de bebouwing te trekken, ontstaat niet alleen een luchtige, groene dorpsrand, maar ook natuur- en recreatie-ontwikkeling. Zo worden de aanvankelijke knelpunten getrans-formeerd tot unieke kansen.

De werkwijze is generiek toepasbaar voor andere gemeentes. De typerende dorpsranden zijn overal in Nederland terug te vinden. Een gedegen onderzoek naar de historische ontwikkeling van de dorpsranden en naar de onderliggende lagen zoals landschaptype, bodem, reliëf en infrastructuur leiden als vanzelfsprekend naar streekeigen en unieke oplossingen.

Meer informatie

ontwerp: Buro Lubbers | opdrachtgever: Provincie Gelderland | locatie: Gemeente Rijnwaarden | jaar ontwerp: 2011 | status: onderzoek is gepubliceerd door Provincie Gelderland (download rapport)